Những mô hình hỗ trợ việc làm cho người khiếm thị

Tổng quan

Trong khuôn khổ hội thảo “Cầu nối việc làm – Đồng hành cùng doanh nghiệp và người khiếm thị” do Sao Mai vì Người mù tổ chức với sự đồng hành từ quỹ The Nippon Foundation ngày 27/11/2025 tại Thành phố Hồ Chí Minh, phần trình bày của ThS. Nguyễn Thị Huyền Trang, Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo Cán bộ Phục hồi Chức năng cho Người mù (Hội Người mù Việt Nam), đã mang đến một bức tranh hệ thống về các mô hình hỗ trợ và giới thiệu việc làm cho người khiếm thị trên cả nước. Thông qua những số liệu, câu chuyện và kinh nghiệm thực tiễn, chị nhấn mạnh vai trò then chốt của các mô hình này trong việc giúp người khiếm thị có nghề nghiệp, thu nhập ổn định và vị thế bình đẳng trong xã hội.

Việc làm – “thước đo hòa nhập" đối với người khiếm thị

Mở đầu tham luận, chị Nguyễn Thị Huyền Trang khẳng định việc làm đối với người khiếm thị không chỉ là nguồn thu nhập, mà còn là giá trị, là “cánh cửa” dẫn tới sự độc lập, là thước đo của hòa nhập xã hội. Khi có việc làm phù hợp, người khiếm thị có cơ hội khẳng định năng lực, tự tin đóng góp và thay đổi cách nhìn của cộng đồng xung quanh. 

Tuy vậy, con đường tiếp cận việc làm vẫn còn nhiều rào cản. Khoảng cách giữa kỹ năng hiện có và yêu cầu thực tế của thị trường lao động, hạn chế về thiết bị trợ giúp, công nghệ và tài liệu tiếp cận, tâm lý e ngại từ phía doanh nghiệp, cũng như sự chênh lệch cơ hội giữa thành thị và nông thôn, giữa các nhóm tuổi và hoàn cảnh, khiến nhiều người khiếm thị khó tìm được công việc phù hợp, dù họ có ý chí và nỗ lực rất lớn. Chính trong bối cảnh đó, các mô hình hỗ trợ và giới thiệu việc làm giữ vai trò như những “bàn đạp” quan trọng để rút ngắn khoảng cách giữa người lao động khiếm thị và thị trường việc làm. 

Các mô hình hỗ trợ và giới thiệu việc làm tiêu biểu

Từ thực tế hoạt động của hệ thống Hội Người mù và Trung tâm Đào tạo Cán bộ Phục hồi Chức năng cho Người mù, chị Nguyễn Thị Huyền Trang đã giới thiệu nhiều mô hình đang đóng góp trực tiếp vào việc tạo sinh kế bền vững cho người khiếm thị.

Các mô hình truyền thống

Một nhóm mô hình quan trọng là đào tạo – sản xuất – dịch vụ tại địa phương. Hiện nay, trên cả nước có hàng trăm cơ sở xoa bóp bấm huyệt, tổ nhóm sản xuất thủ công như làm tăm, chổi, hương, đan lát, nuôi ong… do Hội Người mù các tỉnh quản lý. Đây là những mô hình tương đối dễ triển khai, phù hợp với nhiều lứa tuổi, tạo thu nhập bình quân khoảng từ hai triệu rưỡi đến ba triệu rưỡi đồng mỗi tháng và đang giúp hơn 3.700 người khiếm thị có việc làm ổn định tại chỗ. Trong đó, nghề massage đông y vẫn là ngành mũi nhọn, với nhiều trường hợp có thu nhập từ bảy đến mười triệu đồng mỗi tháng. 

Bên cạnh đó là mô hình đào tạo nghề chuyên sâu, chuẩn hóa nghề massage theo các tiêu chuẩn Nhật Bản, Hàn Quốc, Thụy Điển cùng các khóa Y sĩ Y học cổ truyền. Nhờ được tiếp cận kiến thức y học chuyên sâu và quy trình nghề nghiệp bài bản, học viên không chỉ nâng cao tay nghề mà còn mở rộng tệp khách hàng, được các cơ sở trị liệu và doanh nghiệp tin tưởng hơn. Mô hình này góp phần đưa nghề massage của người khiếm thị lên một trình độ mới, chuyên nghiệp và bền vững hơn.

Các mô hình hiện đại

Một điểm nhấn sáng tạo là mô hình Cafe More – đào tạo pha chế và vận hành quán cà phê dành cho học viên khiếm thị, triển khai với sự hỗ trợ của KOICA – Siloam. Không dừng ở việc dạy nghề, mô hình kết nối trọn vẹn chuỗi đào tạo, thực hành, tạo việc làm và mở rộng kinh doanh xã hội. Hiện đã có hai quán Cafe More vận hành tại Hà Nội, tạo việc làm cho 12 bạn khiếm thị, đồng thời giúp các bạn rèn luyện tác phong làm việc, kỹ năng giao tiếp, phục vụ khách hàng và xử lý tình huống trong môi trường dịch vụ hiện đại. Dự kiến đến năm 2026, hệ thống sẽ mở rộng lên ba cơ sở và đào tạo khoảng 36 học viên, trở thành hình mẫu về khả năng làm việc độc lập và hòa nhập của người khiếm thị trong lĩnh vực dịch vụ cà phê. 

Tham luận cũng nhấn mạnh hướng đi mới về đào tạo kỹ năng số, hướng tới thị trường lao động trực tuyến trong bối cảnh chuyển đổi số. Nhiều người khiếm thị đã tham gia vào các công việc như bán hàng online, chăm sóc khách hàng từ xa, hỗ trợ kỹ thuật, truyền thông – sáng tạo nội dung, dán nhãn dữ liệu, kiểm thử nội dung và kiểm tra tiếp cận website. Các vị trí này không phụ thuộc vào việc di chuyển, dựa trên sự hỗ trợ của các công nghệ đọc màn hình như JAWS, NVDA, VoiceOver, mở ra một thị trường việc làm rộng hơn và linh hoạt hơn cho cộng đồng người khiếm thị.

Các mô hình khác

Một mô hình quan trọng khác là chương trình vay vốn ưu đãi với tổng nguồn vốn khoảng 52 tỷ đồng từ Nhà nước, hỗ trợ hàng nghìn hội viên mở cơ sở massage, kinh doanh nhỏ, làm dịch vụ trực tuyến hoặc phát triển các nghề thủ công. Thông qua đó, người khiếm thị có thể tự tạo việc làm, đứng vững bằng chính sức lao động của mình.

Hội Người mù các cấp cũng triển khai mô hình kết nối và giới thiệu việc làm với doanh nghiệp. Hội đóng vai trò cầu nối trong việc giới thiệu ứng viên thử việc, hỗ trợ kỹ năng phỏng vấn, đồng hành sau tuyển dụng và trao đổi với doanh nghiệp về công nghệ, điều kiện làm việc tiếp cận. Dù số lượng vị trí tuyển dụng hòa nhập còn chưa nhiều, đây vẫn là kênh quan trọng để mở rộng cơ hội việc làm chính thức trong khu vực doanh nghiệp. Cùng với đó, mạng lưới sinh viên khiếm thị và các câu lạc bộ hội viên trẻ đang là điểm tựa cho thế hệ lao động mới, hỗ trợ tư vấn nghề nghiệp, rèn kỹ năng mềm, kết nối cơ hội thực tập và tìm việc sau tốt nghiệp, qua đó góp phần hình thành lực lượng nhân sự kỹ thuật số là người khiếm thị trong tương lai.

Ý nghĩa của các mô hình đối với thị trường lao động hòa nhập

Theo chị Nguyễn Thị Huyền Trang, các mô hình hỗ trợ và giới thiệu việc làm nêu trên mang lại ít nhất năm giá trị lớn. Thứ nhất, chúng góp phần tạo cơ hội bình đẳng hơn trong tiếp cận việc làm cho người khiếm thị, không chỉ ở các đô thị lớn mà cả ở nhiều địa phương. Thứ hai, các mô hình giúp xây dựng sinh kế bền vững, hỗ trợ giảm nghèo đa chiều cho người khiếm thị và gia đình họ. Thứ ba, việc có nghề nghiệp ổn định giúp người khiếm thị củng cố niềm tin vào năng lực bản thân, từ đó mạnh dạn tham gia vào các hoạt động cộng đồng.

Thứ tư, những hình ảnh làm việc chuyên nghiệp của người khiếm thị trong các cơ sở massage, quán cà phê, doanh nghiệp số hay hoạt động kinh doanh nhỏ đang dần thay đổi cách nhìn của xã hội, chứng minh rằng khi được hỗ trợ đúng cách, người khiếm thị hoàn toàn có thể làm việc hiệu quả và đóng góp thiết thực. Cuối cùng, các mô hình này góp phần hiện thực hóa tinh thần của Luật Người khuyết tật và Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật, hướng tới một thị trường lao động thực sự hòa nhập, nơi người khiếm thị có cơ hội lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và khát vọng của mình.

Tổng kết và thông điệp

Kết thúc phần chia sẻ, chị Nguyễn Thị Huyền Trang khẳng định các mô hình hỗ trợ và giới thiệu việc làm không chỉ giúp người khiếm thị có nghề, có thu nhập, mà quan trọng hơn là có tương lai, có vị thế và có quyền được lựa chọn con đường của mình. Trung tâm Đào tạo Cán bộ Phục hồi Chức năng cho Người mù cam kết tiếp tục mở rộng các mô hình hiệu quả, chuẩn hóa chương trình đào tạo, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước, cùng với hệ thống Hội Người mù và các tổ chức vì người khiếm thị tạo thêm nhiều cơ hội việc làm thực chất, bền vững cho người khiếm thị Việt Nam.

Trong tinh thần của hội thảo “Cầu nối việc làm – Đồng hành cùng doanh nghiệp và người khiếm thị”, tham luận của chị Nguyễn Thị Huyền Trang là lời nhắc mạnh mẽ rằng mỗi doanh nghiệp, mỗi tổ chức và mỗi chương trình hỗ trợ, khi được thiết kế phù hợp và triển khai nghiêm túc, đều có thể trở thành một mắt xích quan trọng trong hành trình đưa người khiếm thị đến gần hơn với việc làm bền vững và sự hòa nhập đầy đủ trong đời sống kinh tế – xã hội.